به نام خدا
علم بهتر است از ثروت!
انا مدینة العلم وعلی بابها
حدیثی خوش ز پیغمبر روایت کرده سلمان
پیمبر شهر علم است و علی دروازه ی آن
از سلمان فارسی روایت شده است که رسول خدا (صلى الله علیه وآله) فرمود: «انا مدینة العلم وعلی بابها» خوارج وقتی این حدیث را شنیدند به امام علی (علیه السلام) حسد ورزیدند. از این رو ده نفر از سران خوارج گرد آمدند و گفتند: یک سؤال واحد را هر یک از ما تک تک از علی (علیه السلام)بپرسد تا ببینیم که چگونه به ما جواب می دهد. اگر به هر یک از ما جواب یکسانی داد، معلوم می شود که او علمی ندارد.
یکی از آنان آمد و گفت: یا علی العلم افضل أم المال؟
حضرت علی (ع) جواب داد: «إن العلم افضل» علم برتر است.
آن مرد پرسید: به چه دلیل؟
فرمود: «لان العلم میراث الانبیاء والمال میراث قارون وهامان وفرعون وعاد وشداد» (زیرا علم میراث پیامبران است و مال میراث قارون و هامان و فرعون و شدّاد است.)
آن مرد نزد دوستان خود رفت و این جواب را به آنان گفت.
نفر دوم برخاست نزد ایشان آمد و همان سؤال را از وی پرسید.
امام علی (ع) پاسخ داد: «العلم افضل» علم بهتر است.
عرض کرد: به چه دلیل؟
فرمود: «لان المال تحرسه والعلم یحرسک» زیرا مال را تو باید نگهداری کنی ولی علم ترا حفظ می کند.
او نیز این جواب را به دوستانش خبر داد، گفتند:علی راست گفته است.
سومی برخاست و آمد پرسید: ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «بل العلم أفضل» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود: «لان لصاحب المال اعداء کثیرة ولصاحب العلم اصدقاء کثیرة» زیرا ثروتمند دشمنان بسیاری دارد و دانشمند دوستان فراوانی دارد.
او نیز نزد دوستانش برگشت و جواب را به آنان گفت.
چهارمی برخاست و آمد پرسید: یا علی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «بل العلم أفضل» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود: «لان المال إذا تصرفت فیه ینقص والعلم إذا تصرفت فیه یزید»
زیرا وقتی در مال تصرّف کنی کاهش می یابد، ولی وقتی در علم تصرّف کنی افزوده می شود.
او نیز نزد دوستانش برگشت و جواب را به آنان خبر داد.
پنجمی آمد پرسید: یا علی العلم افضل ام المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «بل العلم أفضل» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود: «لان صاحب المال یدعى باسم البخل واللوم، و صاحب العلم یدعى باسم الاکرام والاعظام» زیرا ثروتمند به نام بخیل و لئیم خوانده می شود، و دانشمند با اکرام و اعظام خوانده می شود.
او هم نزد دوستانش برگشت و جواب را به اطلاع داد.
ششمی آمد و پرسید: یا علی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «بل العلم» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود: «لان المال یخشى علیه من السارق والعلم لا یخشى علیه» زیرا این ترس وجود دارد که مال را دزد ببرد ولی در مورد علم ترسی وجود ندارد.
او نیز نزد دوستانش برگشت و جواب را به آنان گفت.
هفتمی پرسید: یا علی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
حضرت جواب داد: «بل العلم أفضل» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود: «لان المال یندرس بطول المدة ومرور الزمان والعلم لا یندرس ولا یبلى»
زیرا مال با طول مدّت و گذر زمان فرسوده و کهنه می شود. و علم کهنه نمی شود و دچار آفت نمی گردد.
او هم نزد دوستانش برگشت و جواب را اطلاع داد.
[ شیخ یوسف بحرانی می گوید: سؤال نفر هشتم و جواب آن از نسخه ی اصلی افتاده بود.]
نفر نهم پرسید: یاعلى العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
حضرت جواب داد: «بل العلم» علم بهتر است.
گفت: به چه دلیل؟
فرمود: «لان المال یقسی القلب والعلم ینور القلب» زیرا ثروت باعث قساوت و سنگدلی می شود و علم قلب را نورانی می کند.
او هم نزد دوستانش برگشت و جواب را به خبر داد.
نفر دهم آمد پرسید: یا علی العلم افضل أم المال؟ ای علی علم بهتر است یا ثروت؟
فرمود: «العلم» علم
عرض کرد: به چه دلیل؟
فرمود: «لان صاحب المال یتکبر و یتعظم بنفسه و ربما ادعى الربوبیة وصاحب العلم خاشع ذلیل مسکین» زیرا ثروتمند تکبّر می ورزد و خود را بزرگ می شمارد و چه بسا گاه ادّعای ربوبّیت کند، ولی دانشمند خاشع و افتاده و مسکین است.
او هم نزد دوستانش برگشت و جواب را به آنان خبر داد.
آنگاه ده نفر همگی گفتند: خدا و رسولش راست گفته اند و شکّی نیست که علی (ع) باب همه ی علوم است.
در پی این ماجرا امام علی(علیه السلام) فرمود: «والله لو سألنى الخلق کلهم ما دمت حیا لم اتبرم، ولأجبت کل واحد منهم بجواب غیر جواب الآخر الى آخر الدهر من فضل الله علینا ونعمته.» به خدا سوگند اگر تمام مردم تا پایان عمرم از من سؤال می کردند، آزرده و خسته نمی شدم و به هر یک از آنان جوابی غیر از جواب دیگری می دادم تا ابد و [ این ] از لطف و نعمت خدا بر ماست.
(مأخذ: کشکول شیخ یوسف بحرانی، صاحب حدائق، انتخاب و ترجمه:حسین صفره )
ناگفته پیداست که امام (علیه السلام) صرفا در مقام مقایسه ی علم و ثروت و بیان وجوه برتری علم است،
و از سخن گهر بار ایشان به دست نمی آید که ثروت چیز بدی است و نباید در کسب آن کوشید،
سیره ی عملی اهل بیت (ع) بخصوص خود حضرت مؤید این مطلب است.اهل بیت علیهم السلام در کسب معاش بسیار کوشا بودند، ولی با قناعت و ساده زیستی زندگی می کردند و از مازاد ثروت خود فقرا و نیازمندان و یتیمان و بیوه زنان را تأمین می کردند و برای آخرت خود ذخیره می نمودند.
